مقدمه:
کمیسیون اصل نودم (90) قانون اساسی که در حقیقت رسالت تحقق اصل نودم قانون اساسی را به عهده دارد، با داشتن 15 عضو، 14 نفر پرسنل اداری (کارکنان دبیرخانه کمیسیون) و استفاده از 7 مشاور پاره وقت حقوقی و مالی توانسته است با استفاده از اختیارات قانونی ( اصل نودم قانون اساسی) ، (قانون اجازه مکاتبه و تحقیق مستقیم به کمیسیون اصل 90 با دستگاههای دولتی جهت رسیدگی به شکایات مردم ) مصوب 1/11/1359 ، « قانون الحاق یک تبصره به ماده واحده مصوب 1/11/1359 مجلس شورای اسلامی راجع به اجازه مکاتبه و تحقیق مستقیم به کمیسیون اصل 90 با دستگاه های دولت» مصوب 5/2/1364 ، « قانون نحوه اجرای اصل نودم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران» مصوب 25/8/1365 ، «تبصره 3 ماده 25، تبصره 1 ماده 33 و ماده 116 آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلام» گامهای مهمی در جهت رسیدگی به شکایت مردم از طرز کار قوایقضائیه و مجریه و مجلس شورای اسلامی بردارد. (منابع قانونی کمیسیون پیوست می باشد).

تحقق اصل نودم قانون اساسی:
کمیسیون به منظور ایفای این وظیفه مهم و خطیر از ابتدای تشکیل مبادرت به ایجاد پنج کمیته به شرح ذیل نموده است:

1 – کمیته فرهنگی، رفاهی و اجتماعی:
برای رسیدگی به شکایات مربوط به وزارتخانه های آموزش و پرورش – علوم، تحقیقات و فناوری – فرهنگ و ارشاد سالامی – بهداشت درمان و آموزش پزشکی – کار و امور اجتماعی – رفاه و تامین اجتماعی – سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران – سازمان تربیت بدنی – سازمان میراث فرهنگی و گردشگری – سازمان تبلیغات اسلامی – سازمان فرهنگی و ارتباطات اسلامی – دانشگاه آزاد اسلامی – بنیاد شهید و امور ایثارگران انقلاب اسلامی – کمیته امداد امام خمینی (ره) بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی – جمعیت هلال احمر – بنیاد 15 خرداد – ستاد اجرائی فرمان حضرت امام (ره) و ....

2 – کمیته اقتصادی، فنی و عمرانی:
برای رسیدگی به شکایات مربوط به وزارتخانه های امور اقتصادی و دارائی- نفت – بازرگانی – تعاون – نیرو- ارتباطات و فناوری اطلاعات – جهاد کشاورزی – صنایع و معادن- مسکن و شهرسازی – راه و ترابری – بانکها – گمرک جمهوری اسلامی ایران – سازمان حفاظت محیط زیست – بنیاد مسکن انقلاب اسلامی و ....

3 – کمیته سیاسی و نظامی:
برای رسیدگی به شکایات مربوط به ریاست جمهوری – وزارتخانه های کشور – دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح – امور خارجه – اطلاعات – نیروهای نظامی و انتظامی – استانداری ها  - شهرداری ها – شوراهای اسلامی و....

4 – کمیته قضائی:
برای رسیدگی به شکایات مربوط به قوه قضائیه (دیوانعالی کشور، سازمان بازرسی کل کشور، دیوان عدالت اداری، دادستانی کل کشور، سازمان ثبت اسناد و املاک کشور، سازمان قضایی نیروهای مسلح، سازمان پزشکی قانونی سازمان زندانها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور، دادگستری ها ، دادگاه ویژه روحانیت) وزارت دادگستری و ....

5 – کمیته امور محرمانه:
برای رسیدگی به شکایت ها و گزارش های طبقه بندی شده (محرمانه، خیلی محرمانه، سری و فوق سری) شکایت های علیه نمایندگان مجلس شورای اسلامی، هیأت رئیسه و نامه های که به نحوی دارای محتوای محرمانه هستند.
اصولاً هیچ نامه ای در کمیسیون بدون پاسخ نمی ماند و در صورتی که شکوائیه ای طبق نظر کمیته مربوطه غیر قابل پیگیری تشخیص داده شود با هدف تعیین تکلیف شاکی و آگاهی بخشیدن به وی در مراجعه صحیح به مراجع ذی ربط، مراتب به وی اعلام می شود و تنها در صورتی که شکوائیه فاقد آدرس مشخص و یا تکراری باشد شکوائیه بر اساس آئین نامه داخلی کمیسیون بایگانی می شود.

آمار عملکرد:
کل شکایات وارده از ابتدای دوره هفتم قانونگذاری تاکنون (30/8/86) 25243فقره می باشد. طی مدت مذکور به منظور رسیدگی به شکایاتی که در صلاحيت کاری کمیسیون تشخیص داده شده،13550 فقره مکاتبه با مراجع ذی ربط صورت گرفته و 14114 فقره جوابیه اعم از واسطه ای یا قطعی به ثبت رسیده و 4134 فقره پاسخ دستگاهها برای شکات پرونده ها ارسال شده است و جهت راهنمائی شکاتی که شکوائیه آنها فعلاً در صلاحیت کاری کمیسیون تشخیص داده نشده و یا جنبه درخواست مساعدت و کمک مالي و شغلی داشته 7183 فقره نامه راهنمائی جهت مراجعه صحیح به مراجع ذی ربط ، درخواست رفع نقص و یا اعلام عدم صلاحیت کمیسیون در رسیدگی صادر و به منظور پیگیری نامه های ارسالی  کمیسیون به دستگاهها که پاسخ آنها ظرف مهلت مقرر در قانون (حداکثر یک ماه) واصل نشده 8273 فقره نامه پیروی صادر شده است. 5093  فقره شکوائیه به دلیل فقد آدرس و تکراری بودن بایگانی شده و 446 فقره دعوتنامه جهت شکات یا مشتکی عنهم ارسال شده است. 340 فقره شکوائیه نیز در دستور کار کمیته های مختلف کمیسیون قرار دارد. در مجموع طی مدت مذکور 70493 فقره نامه به کمیسیون وارد و یا از کمیسیون خارج شده است. (جدول عملکرد آماری کمیسیون پیوست می باشد.)

خلاصه ای از مهم ترین کارهای انجام شده:
الف) کمیسیون اصل نودم (90) قانون اساسی فعالیت رسمی خود را در این دوره از تاریخ 9/4/83 آغاز نموده است. از ابتدای تشکیل به منظور یافتن راهکارهای مناسب جهت حل موضوعات و نیز بررسی پرونده های مطروحه، 209 جلسه رسمی (418 ساعت کاری) و صدها جلسه کمیته تشکیل و با دعوت از مسئولین ذی ربط به بحث و تبادل نظر با آنها پرداخته است. از جمله مسئولین دستگاه های که به کمیسیون دعوت شده اند می توان به معاون حقوقی و امور مجلس رئیس جمهور، معاون اول قوه قضائیه، رئیس و معاونین دیوان عدالت اداری، رئیس و معاونین سازمان بازرسی کل کشور، وزرای صنایع و معادن، ارتباطات و فنآوری اطلاعات، دادگستری، کشور، وزرای صنایع و معادن، ارتباطات و فنآوری اطلاعات ، دادگستری، کشور، کار و امور اجتماعی، بازرگانی، اطلاعات، معاونین وزارتخانه ها و سازمان های صنایع و معادن، بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی، علوم تحقیقات و فنآوری، راه و ترابری، ارتباطات و فناوری اطلاعات، اطلاعات، امورخارجه، نفت، فرهنگ و ارشاد اسلامی، مدیریت و برنامه ریزی کشور، بانک مرکزی کشور، بانک مرکزی، فرهنگ و ارتباطات اسلامی، میراث فرهنگی و گردشگری ، کمیته امداد امام خمینی (ره)، بهزیستی کل کشور، انتقال خون، صنایع خودرو کشور، جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور، جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی، نظام پزشکی، شهرداری تهران و ... اشاره نمود.

ب) طی مدت مذکور کمیسیون به صورت فردی و گروهی بازدیدهایی از عسلویه، پروژه راه آهن اصفهان – شیراز در محدوده شهر جدید صدرا، نمایشگاه دستآوردهای وزارت کشور، مترو تهران، ضد جاسوسی وزارت اطلاعات، u.c.f اصفهان، سازمان هوا – فضای اصفهان، نحوه جمع آوری و دفن زباله های بیمارستانی، دانشگاه یزد، بازسازی اطراف حرم مطهر امام رضا(ع) و شهرداری ثامن مشهد داشته و موضوعات مذکور را از نزدیک در دستور کار خود قرار داده که نتایج مثبتی به همراه داشته است.

ج) از جمله مهم ترین پرونده هایی که طی این مدت در دستور کار کمیسیون بوده و مختومه شده و یا در حال بررسی و رسیدگی است عبارتند از:

1. اصلاح آئین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی.
2. شکوائیه کانون هموفیلی ایران
3. قرارداد با شرکت تاو
4. قرارداد با شرکت ایران سل
5. پروژه L90
6. طرح اصلاح موادی از قانون دیوان محاسبات کشور
7. بحث و بررسی پیرامون اولویت های پژوهشی مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی
8. پرونده شکایتی جمعی از معلمین مدارس خارج از کشور وزارت آموزش و پرورش در خصوص عدم پرداخت فوق العاده حق ماموریت
9. سفرهای خارجی کارکنان دولت
10. صندوق های قرض الحسنه
11. پرونده گرانی کالاها و خدمات
12. پرونده زلزله زدگان شهرستان بم
13. پرونده مربوط به برگزاری همایش ها، سمینارها، گردهمائی ها، اجلاس ها و .... در سالهای 80 تا 82.
14. پرونده مربوط به طرز کار دستگاههای دولتی در خصوص سازمان های غير دولتی (NGOs)
15. پرونده شکایتی داوطلبان آزمون دستیاری پزشکی تخصصی سال 1382
16. ادامه رسیدگی به پرونده وزرشگاه بزرگ اصفهان
17. شکوائیه علیه سازمان پژوهشهای وزارت علوم، تحقیقات و فنآوری
18. پرونده حادثه مسجد ارگ تهران
19. پرونده تخلفات کنکور سراسری
20. پرونده شکایتی معلمین حق التدریس
21. پرونده شکایتی شرکت تعاونی شمیم کوثر
22. پرونده شکایتی از عملکرد سازمان حج و زیارت
23. مطالبات بازنشستگان
24. پرونده شکایات واصله در خصوص اراضی ملی شده
25. شکایات واصله در خصوص کیفیت نامطلوب خودرهای داخلی و عدم التزام شرکتهای خودروساز در رعایت زمان تحویل خودرو
26. شکایت واصله در خصوص تصرف اراضی شهرک صدرای شیراز در طرح راه آهن اصفهان – شیراز
27. پرونده عملکرد شرکت ملی گاز ایران
28. پرونده مالکیت باغ قلهک
29. پرونده واردات پارچه چادر مشکی
30. بیع متقابل در وزارت نفت
31. پرونده زمین خواری و تغییر کاربری اراضی
32. پرونده عملکرد شهرداری منطقه 17 تهران
33. پرونده دارندگان معافیت پزشکی قد و وزن
34. پرونده شکوائیه جمعی از مربیان مهد کودک در خصوص تضییع حقوق استخدامی
35. پرونده مشکلات جانبازان
36. مشکل جمع آوری زباله های بیمارستانی
37. مشکل جمعی از فارغ التحصلان دانشگاه پیام نور با مدرک معادل
38. عملکرد شرکت بازرگانی دولتی ایران
39. شکوائیه تعاونی مسکن وزارت جهاد کشاورزی در خصوص اراضی سرخه حصار
40. پرونده شکایتی بازخریدشدگان شرکت مخابرات
41. شکوائیه انجمن متفکران و محققان در خصوص انرژی درمانی
42. پرونده شکایتی در خصوص اطاله دادرسی در قوه قضائیه
43. پرونده اختلاف  نحوه اداره بقعه امامزاده هاشم
44. پرونده تغییر مسیر قطار سریع السیر تهران – اصفهان
45. پرونده شکایتی مدیران سابق بیمه ایران
46. پرونده شکایتی در خصوص تعلق موسسه فرهنگ و توسعه ایران
47. پرونده عملکرد سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی
48. پرونده فروش سوالات آزمونهای سراسری
49. پرونده عملکرد شرکت هواپیمائی آسمان
50. پرونده عملکرد سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران
51. پرونده عملکرد بانک سپه در خرید ساختمان (بدون مجوز شورای اقتصاد) 
.... و صدها پرونده دیگر.