شيعيان از همان ابتدا به علت دوستي با اهل بيت پيامبر (ص ) در شادي آنها، شاد بودند و در غم آنهاغمگين . خود ائمه نيز سعي مي كردند جهت درستي به اين ابراز محبت دوستداران خود بدهند. بدين روي در مواضع مختلف به تأييد و تصحيح گفته ها و كارهاي مواليان خود مي پرداختند و خود گاهي مجالسي برپامي كردند كه اين روش ها را به آنها ياد مي داد، يكي از اين موارد عزاداري بر مصائب وارد شده بر اهل بيت عليهم السلام و به ويژه مصائب كربلا است . بدون شك جانگدازترين حادثه براي شيعيان از آغاز تاكنون شهادت مظلومانه حضرت ابا عبد الله الحسين بوده است . خود ائمه نيز به شيوه هاي گوناگون سعي مي كردند، حادثه كربلا را زنده نگه دارند.
به موازات گسترش دامنه تشيع در نقاط مختلف ممالك اسلامي و به خصوص در ايران، عزاداري بر حضرت سيد الشهداء به شكل كاملتري درآمد و خود به خود فرهنگ و آداب و رسوم ويژه اي را به همراه خود آورد.غير از اصلي و فلسفه اساسي عزاداري در هر منطقه و ناحيه ، مردم آن را بومي آن ناحيه كردند. اين امرتا حدودي قابل پذيرش است ؛ اما در بعضي موارد اين آداب و رسوم چنان پر رنگ مي شده است كه فلسفه و هدف اصلي قيام امام حسين (ع ) را به حاشيه مي رانده است .
اين پروسه در اكثر نواحي ايران طي شده و اكنون نيز مقداري از آداب و رسوم گذشتگان هنوز در فرهنگ عاشورا باقي مانده و خوشبختانه مقدار زيادي از آن آداب و رسوم منحط از بين رفته است . البته نبايدفراموش كرد كه روز به روز چيزهايي به آن اضافه مي شود. به هر حال شهر قم نيز از اين جريان بركنار نبوده است ؛ اما مي توان تفاوت هاي اساسي در آن ديد كه علت آن نيز معلوم است . قم از ورود اسلام به آن، تاامروز همواره مركز علما و دانشمندان بوده است . چه در دوران قديم و عصر طلايي محدثين يعني از وروداسلام تا اواخر قرن چهارم كه دانشمندان و محدثين، زيادي در آن بوده اند و چه پس از آن كه همواره علم درآن رونق داشته و علما در آن وجود داشته اند و چه پس از قرن دهم كه علما و دانشمندان زيادي در آن بوده اند يا از آن برخاسته اند و يا در دوران كنوني كه وضع ، معلوم است . همين امر باعث مي شده تا در همه امور ديني مردم از افراط و در افتادن به خرافه و امور غير ديني تا حدود زيادي در امان بمانند. تا اواخر قرن چهارم محدثين و دانشمندان قم در اين زمينه حساسيت زيادي نشان مي داده اند و به همين دليل زمينه گسترش عقايد خرافي در همه امور از بين مي رفته است . بدون شك بسياري از عقايد و امور ناپسند و غيرمشروع كه اكنون در عزاداري ها وجود دارد در آن زمان به شدت مورد انكار واقع مي شده است .
در دوران متأخر نيز بدون شك وجود كساني مانند مولي محسن فيض كاشاني ، مولي محمد طاهر قمي ،عبد الرزاق لاهيجي و... در قم راه را بر بسياري از افكار انحرافي در زمينه عزاداري مي بسته است . كمي پس از آن نيز از ميرزاي قمي استفتايي در دست هست كه در مورد حكم شبيه خواني است و حتي اگر در جواب اهالي قم نباشد از حساسيت متشرعين در اين زمينه خبر مي دهد. بدون شك با وجود كسي مانند ميرزاي قمي كساني كه به تحريف حادثه عاشورا مي پرداختند، بيشتر مواظب رفتار خود بودند. در زمان معاصر نيزموضع گير علماي بزرگي مثل حاج شيخ عبد الكريم حائري يزدي ، آيت الله بروجردي و ديگران زمينه رواج افكار غلط را از بين مي برد. با وجود اين ويژگي مهم در شهر قم ، نمي توان آن را از بعضي آداب و رسوم بركنار دانست .
به طور كل وقتي در اين زمينه آداب اجتماعي غلط رايج شد و به طور فراگير همه ايران را فراگرفت ، شهر قم نيز تحت تأثير آن قرار گرفت ، به ويژه در دوران ضعف حكومت هاي صفوي و پس از آن اين آداب غلط درفرهنگ عاشورا رواج پيدا كرد. غم انگيزتر آن كه گاهي صاحب منصبان و كساني كه در جامعه نفوذداشته اند، از شاه مملكت گرفته تا كوچك ترين مقام يك شهر مانند متولي باشي در همين قم ، به دلايل مختلفي به سوء استفاده از اين فرهنگ مي پرداختند و بر سر امور ناچيزي دو دستگي درست مي كردند و به رقابت مي پرداختند كه گاهي به زد و خورد نيز مي‌انجاميده است .
بنابراين بعضي از اين رسوم به علت شدت رواج در كل ايران ، در قم نيز رايج بوده است . در مورد عزاداري در قم گويا تنها كتاب موجود، همان كتاب «تاريخ تكايا و عزاداري قم » تأليف آقاي مهدي عباسي است . اين كتاب هر چند با كاستي هايي رو به رو است ، ولي تنها منبع موجود در اين زمينه است و بسيار ارزشمند. اكثراطلاعات اين بخش نيز از اين كتاب گردآوري شده است . البته بايد توجه داشت كه عزاداري بر امام حسين(ع ) به ويژه در شهري مانند قم سابقه اي بسيار طولاني دارد. از دوران صفويه به بعد اطلاعات نسبتاً خوبي در اين زمينه در دست داريم ؛ اما قبل از آن اطلاعات كمتري وجود دارد، ولي دليل بر اين نمي شود كه بگوييم در آن دوران چنين چيزي نبوده است .
